«Εύρυτος» γλωσσολογικά προέρχεται από το [Εὖ + ῥέω], όπως ενημερωθήκαμε από τους εμπνευστές του έργου. Ανεμπόδιστη ροή θέλουν και οι κάτοικοι του Δήμου Καρπενησίου για τα ποτάμια τους. Δεν ταυτίζεται με την όμορφη, ανεμπόδιστη ροή μόνο ό,τι εξυπηρετεί την πρωτεύουσα.
Γράφει ο Νίκος Μ. Κατσουλάκος*
Οι λίμνες της ΕΥΔΑΠ αδειάζουν, αναδύονται χωριά από τον πυθμένα τους, θα διψάσει η Αθήνα… Εδώ και καιρό, δεκάδες δημοσιεύματα, πατώντας στις όντως φτωχές βροχοπτώσεις της τελευταίας διετίας, καλλιεργούσαν το έδαφος στην κοινή γνώμη: χρειάζεται δράση, νέες υποδομές πρέπει να γίνουν ώστε να μην «πούμε το νερό νεράκι». Ήμασταν, συνεπώς, προετοιμασμένοι ότι κάτι ετοιμάζεται. Και η τοπική κοινωνία της Ευρυτανίας συζητούσε το θέμα, κυρίως βάσει της φημολογίας για μεταφορά νερού στην Αθήνα από τη λίμνη Κρεμαστών. Όμως, τελικά, η κυβέρνηση έκανε έναν κάποιο αιφνιδιασμό: η σωτηρία της Αθήνας από τη λειψυδρία θα πραγματωθεί μέσω της μερικής εκτροπής δύο ποταμών της Ευρυτανίας του Καρπενησιώτη και του Κρικελιώτη. Κατευθείαν στη λογική «φαραωνικών» παρεμβάσεων για νέες υποδομές, χωρίς να έχουν πρώτα γίνει τα πλέον στοιχειώδη: μία χαμηλού κόστους καμπάνια ευαισθητοποίησης του κόσμου για εξοικονόμηση νερού, όπως στη μεγάλη ξηρασία της δεκαετίας του ’90.
Το σχετικό δελτίο τύπου αναφέρει: «Το έργο αυτό συμβολίζει την καλή, ανεμπόδιστη ροή [Εὖ + ῥέω] και θα θωρακίσει την Αττική για τα επόμενα 30 χρόνια. Εκτιμάται ότι η ολοκλήρωση του Έργου «Εύρυτος» θα πραγματοποιηθεί στο πρώτο εξάμηνο 2029 - σε περίπου 4 έτη από σήμερα - και 100 χρόνια μετά την ολοκλήρωση του φράγματος του Μαραθώνα». Και αρχαιοπρεπές όνομα, ώστε να δοθεί μια μεταφυσική διάσταση στο έργο και προγραμματισμός της παράδοσής του σε επετειακή χρονιά. Εξαιρετικό το επικοινωνιακό σερβίρισμα…
Η τοπική κοινωνία και οι απανταχού Ευρυτάνες, βέβαια, στην μεγάλη πλειονότητά τους μάλλον δεν εντυπωσιάστηκαν από την «ανεμπόδιστη ροή» και τον μυθικό ήρωα της περιοχής τους που χάρισε το όνομά του σε ένα (ακόμη) έργο εκτροπής. Πείσμωσαν, βλέποντας για πολλοστή φορά την κεντρική εξουσία να κάνει σχέδια εν αγνοία τους, και αμέσως ξεκίνησαν κινήσεις αντίθεσης στις κυβερνητικές εξαγγελίες.
Παρά την προσπάθεια της κυβέρνησης να παρουσιάσει τον «Εύρυτο» ως άλλη μια σωτήρια πολιτική επιλογή (στην οποία συνηγορεί η πλειονότητα των ΜΜΕ), τα ερωτήματα που ανακύπτουν είναι πολλά. Παρακάτω, συγκεντρώνονται τα σοβαρότερα από αυτά και οι σχετικές παρατηρήσεις.
Ανεπάρκεια υδρολογικών δεδομένων/ ελλιπής τεκμηρίωση χρησιμότητας των έργων
Πώς τεκμηριώνεται ότι οι ποταμοί Καρπενησιώτης και Κρικελιώτης διαθέτουν «πλεονάζουσες» παροχές ικανές να αποδώσουν 200 εκατ. κυβικά μέτρα ετησίως, όπως σχεδιάζεται; Υπάρχουν πρόσφατες χρονοσειρές μετρήσεων παροχής στους ποταμούς αυτούς ή πρόκειται για θεωρητική εκτίμηση; Πώς τεκμηριώνεται ότι το σχέδιο εκτροπής «θα θωρακίσει την Αττική για τα επόμενα 30 χρόνια», όπως αναφέρθηκε στις κυβερνητικές εξαγγελίες;
Αν η εκτροπή λειτουργεί μόνο σε περιόδους υπερχειλίσεων, ποια θα είναι η πραγματική της απόδοση; Έχουν υπολογιστεί οι μέσες ημέρες λειτουργίας του συστήματος; Πόσο ρεαλιστικό είναι να επενδύονται εκατοντάδες εκατομμύρια για ένα έργο που ενδέχεται να λειτουργεί εποχικά; Διότι, σε «καλά» υδρολογικά έτη, με τους ταμιευτήρες της ΕΥΔΑΠ να δέχονται πάνω από 800 εκατ. κυβικά μέτρα νερό, είναι εύλογο να αναρωτηθεί κανείς, γιατί να χρειάζονται επιπλέον 200 εκατ. κυβικά μέτρα από τους ποταμούς της Ευρυτανίας.
Θα δοθεί, συνεπώς, πάνω από μισό δις ευρώ για ένα έργο που σε περιόδους ανομβρίας ενδεχομένως να μην μπορεί να προσφέρει νερό, ενώ σε περιόδους με αρκετές βροχές θα προσφέρει νερό σε ήδη γεμάτους ταμιευτήρες;
Απουσία εναλλακτικών λύσεων πριν την καταφυγή σε εκτροπή
Γιατί δεν έχει δημοσιοποιηθεί ανάλυση κόστους–οφέλους και συγκριτική αξιολόγηση εναλλακτικών επιλογών, όπως προβλέπει η Οδηγία 2000/60/ΕΚ (πρόκειται για την ευρωπαϊκή οδηγία – πλαίσιο για τα νερά που είναι ενσωματωμένη στο εθνικό μας δίκαιο); Έχουν εξαντληθεί οι λύσεις διαχείρισης ζήτησης, επαναχρησιμοποίησης και μείωσης απωλειών δικτύου που ήδη εφαρμόζονται σε ευρωπαϊκές μητροπόλεις; Έχουν γίνει μελέτες ή έργα για την ενίσχυση υφιστάμενων υποδομών του υδροσυστήματος της Αθήνας; Για παράδειγμα, πρόσφατα, το 2020 (για 15η φορά από το 1963 που υπάρχουν δεδομένα, η Υλίκη υπερχείλισε προς την Παραλίμνη και η τελευταία προς τη θάλασσα…). Έχουν αξιοποιηθεί οι προτάσεις που έχουν γίνει π.χ. από το Ε.Μ.Π. για την εκμετάλλευση νερού από την υπερχείλιση της Υλίκης;
Σχέση με τη λεκάνη απορροής του Αχελώου – Νομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες
Οι ποταμοί Καρπενησιώτης και Κρικελιώτης συμβάλλουν στον Τρικεριώτη, ο οποίος εκβάλλει στον Αχελώο. Συνεπώς, τα υδατικά τους συστήματα ανήκουν στη Λεκάνη Απορροής του Ποταμού Αχελώου, σύμφωνα με το εγκεκριμένο Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Το Συμβούλιο της Επικρατείας σε επανειλημμένες αποφάσεις ακύρωσης έργων εκτροπής του Αχελώου (ενδεικτικά ΣτΕ 3478/2000, 26/2014), έχει κρίνει ότι οι διαμεταφορές ύδατος χωρίς πλήρη τεκμηρίωση παραβιάζουν τόσο το Σύνταγμα (άρθρα 24 και 25) όσο και τις ευρωπαϊκές οδηγίες περί προστασίας των υδάτων. Κατά συνέπεια, το σχέδιο «Εύρυτος» μπορεί να θεωρηθεί, υδρολογικά και νομικά, ως νέα μορφή μερικής εκτροπής του Αχελώου, με όλες τις περιβαλλοντικές, θεσμικές και νομικές συνέπειες που αυτό συνεπάγεται.
Αιφνιδιασμός της τοπικής κοινωνίας
Γιατί δεν υπήρξε θεσμική ενημέρωση και συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, των ΟΤΑ και των φορέων της Ευρυτανίας πριν την εξαγγελία; Ποια αρχή έχει την αρμοδιότητα λήψης απόφασης για έργα που επηρεάζουν περισσότερες της μίας λεκάνες απορροής ποταμών; Πώς διασφαλίζεται η νομιμότητα της διαδικασίας χωρίς δημόσια διαβούλευση, όπως απαιτεί το άρθρο 14 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ;
Εύλογα θα μπορούσε κανείς να σημειώσει πως πολλά από τα ερωτήματα που τίθενται θα απαντηθούν από τις τεχνικές και λοιπές μελέτες που θα συνοδεύουν το μεγάλο αυτό έργο. Σε επίπεδο εξαγγελιών, δεν θα μπορούσε η κυβέρνηση να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες. Καθώς, όμως, λίγο μετά τις ανακοινώσεις πληροφορηθήκαμε πως ο «Εύρυτος» θα προχωρήσει με fast-track, κλειστή διαδικασία, ώστε το καλοκαίρι του 2026 να ανατεθεί σε ανάδοχο, θα πρέπει να υπάρχει ήδη επαρκής τεκμηρίωση, διότι διαφορετικά εντός λίγων μηνών είναι αδύνατον να προσεγγιστούν όλες αυτές οι σοβαρές παράμετροι με επιστημονική επάρκεια.
Επιπλέον, όσο κι αν παρουσιάζεται πως το έργο θα περιλαμβάνει ήπιες παρεμβάσεις, μικρά φράγματα υπερχείλισης – υδροληψίες, δεν μπορεί ο ευρυτανικός λαός να μην πληροφορηθεί αναλυτικά και έγκαιρα τις επιπτώσεις του στο περιβάλλον και το τοπίο. Ο Καρπενησιώτης θα εκτραπεί στο ύψος των «Πατημάτων» της Παναγίας, σε ένα εντυπωσιακό φαράγγι και ο Κρικελιώτης, λίγο μετά το περίφημο «Πανταβρέχει», βασικό πόλο εναλλακτικού τουρισμού της περιοχής. Όσοι ξέρουν την Ευρυτανία μπορούν να κατανοήσουν πως, ειδικά χωρίς αναλυτική ενημέρωση, το άκουσμα και μόνο παρεμβάσεων σε αυτές τις περιοχές είναι σαν να παίρνεις ένα κομμάτι της ψυχής του τόπου.
Στην έκτακτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Καρπενησίου για το θέμα (που ομόφωνα ενέκρινε ψήφισμα έκφρασης επιφυλάξεων έναντι του έργου «Εύρυτος»), η βουλεύτρια Ευρυτανίας ανέφερε πως «το θέμα της υδροδότησης προστατεύεται Συνταγματικά, αν τεθεί θέμα υδροδότησης της Αθήνας, δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί, αν υπάρχει επάρκεια υδάτων και το προβλέπουν οι σχετικές μελέτες… Δεν ζούμε μόνοι μας, η Ευρυτανία δεν είναι ανεξάρτητο κράτος, και συμβάλουμε στο γενικό συμφέρον του λαού». Καλό θα είναι η εκπρόσωπος του ευρυτανικού λαού στο κοινοβούλιο να είναι πιο προσεκτική στις διατυπώσεις της. Κατ’ αρχάς, το Σύνταγμα και η νομοθεσία περιλαμβάνουν δικλείδες για την προστασία του περιβάλλοντος και δεν προστατεύουν την υδροδότηση! Αλλά επειδή – ειδικά από τα χείλη της εκπροσώπου των Ευρυτάνων στο κοινοβούλιο – δεν είναι καλό να αφήνονται υπόνοιες πως η τοπική κοινωνία δεν ενδιαφέρεται για το δημόσιο συμφέρον και, ίσως, να πάσχει από το περίφημο σύνδρομο ΝΙΜΒΥ (not in my backyard), θα πρέπει να σημειωθεί το εξής: Η Ευρυτανία, μαζί με την Αιτωλοακαρνανία, έχουν δώσει μεγάλο μερτικό στο κοινό καλό, μέσω της λίμνης των Κρεμαστών. Ενός έργου που «κόστισε» 30 νεκρούς και βύθισε χωριά και μνημεία, και το οποίο κατά μέσο όρο παράγει 850GWh ηλεκτρικής ενέργειας ετησίως – τουλάχιστον 17 φορές περισσότερη ενέργεια από όση καταναλώνει η Ευρυτανία. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να της πάρουμε και το νερό από τα ποτάμια της, χωρίς διάλογο και ενημέρωση, για το «κοινό καλό», να εκτρέψουμε ποταμούς χωρίς να κάνουμε τίποτε άλλο, προηγουμένως, προς ενίσχυση του υδροδοτικού της Αθήνας.
Το Σύνταγμα προστατεύει τις ορεινές και νησιωτικές περιοχές μέσω διατάξεων που επιβάλλουν στο κράτος την υποχρέωση να λαμβάνει μέτρα για την ανάπτυξή τους. Συγκεκριμένα, το Άρθρο 101, παράγραφος 4 αναθέτει στον νομοθέτη και τη Διοίκηση την υποχρέωση να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες αυτών των περιοχών, μεριμνώντας για την ανάπτυξή τους. Οι ορεινές κοινωνίες, συνεπώς, απαιτούν από την πολιτεία να τηρήσει τις θεμελιώδεις υποχρεώσεις της και όχι να προβαίνει σε αποσπασματικά μέτρα που εν δυνάμει τις πληγώνουν. Καθώς τα βουνά μας βρίσκονται σε καθεστώς σοβαρής δημογραφικής συρρίκνωσης, καλό είναι η πολιτεία να μην τα αντιμετωπίζει – ελλείψει πυκνού πληθυσμού – απλές, άψυχες αποθήκες φυσικών πόρων για τα αστικά κέντρα.
Ο «Εύρυτος» γλωσσολογικά προέρχεται από το [Εὖ + ῥέω], όπως ενημερωθήκαμε από τους εμπνευστές του έργου. Ανεμπόδιστη ροή θέλουν και οι κάτοικοι του Δήμου Καρπενησίου για τα ποτάμια τους. Δεν ταυτίζεται με την όμορφη, ανεμπόδιστη ροή μόνο ό,τι εξυπηρετεί την πρωτεύουσα. Τέλος, μυθολογικά ο Εύρυτος ήταν ένας δεινός τοξότης που έφτασε να προκαλέσει ως και τον θεό Απόλλωνα σε μονομαχία. Ας έχουν, λοιπόν, οι ιθύνοντες κατά νου πως αυτός ο παράτολμος τύπος, κατά κάποιες παραδόσεις, έδωσε το όνομά του και το πνεύμα του στην Ευρυτανία…
*Ο Νίκος Μ. Κατσουλάκος είναι Δρ. Μηχανολόγος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
